Το ψωμί (αρχ. άρτος) είναι το βασικό είδος τροφίμου με ιδιαίτερη θρεπτική αξία. Ανήκει στην παραδοσιακή διατροφή, ιδιαίτερα αυτής των φτωχών. Το ψωμί είναι η βασική τροφή στην Ευρώπη, αλλά και στους πολιτισμούς της Αμερικής, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, σε αντίθεση με την ανατολική Ασία, όπου η βασική τροφή είναι το ρύζι. Γνωστό και ως «η ουσία της ζωής», το ψωμί παρασκευάζεται εδώ και 30.000 χρόνια.
Για την παραγωγή ψωμιού καλλιεργούνταν το σιτάρι και το κριθάρι. Η συγκομιδή του κριθαριού γινόταν πριν τη συγκομιδή του σιταριού και πριν το πέρασμα των ακριδών, και έτσι το αλεύρι για την παραγωγή ψωμιού, έστω και αν επρόκειτο για κριθαρένιο, ήταν σχετικά διασφαλισμένο. Τα δημητριακά καλλιεργούνται παντού μέχρι το υψόμετρο των 2000 πόδια, με εξαίρεση τα οροπέδια της Πάφου όπου η οικονομία επιβίωσης επέβαλλε και καλλιέργεια σε μεγαλύτερα υψόμετρα.
Τα ψωμιά ζυμώνονταν από σιταρένο αλεύρι αλλά στις περιόδους ανομβρίας (αστοσ̆ιάς), το σιταρένο αλεύρι αναμειγνυόταν με κριθαρένο ή τα ψωμιά γίνονταν από καθαρό κριθαρένο αλεύρι.
Όταν τα ψωμιά σκλερύνουν, πολύ, ανοίγονται και μπαίνουν στον φούρνο, ξηραίνονται (γίνονται «καυκαλιές») και τρώγονται βουτηγμένα είτε στο ζουμί του φαγητού είτε σε καθαρό νερό.
Τα ψωμιά που παράγονταν από ντόπιο σιτάλευρο ήταν σχετικά σκούρα και πιο πολύ μαύρα από εκείνα που γίνονταν με ανάμεικτο ή καθολοκληρίαν με κριθάλευρο. Τα ψωμιά όμως που πουλιούνταν στη Λευκωσία, καμωμένα από εισαγόμενο Αυστραλιανό αλεύρι ήταν άσπρα (χάσικα). Στη διάρκεια του πολέμου του 1940, υποχρεωτικά σ’ όλη την Κύπρο, κατά τη ζύμωση του ψωμιού, έπρεπε να προστεθεί και ανάλογη ποσότητα σταφίδας (Οικονομίδης 2009, 177).
Οι γυναίκες έπρεπε να σηκωθούν την αυγή για να ετοιμάσουν το μπούκκωμαν, πού ήταν συνήθως ψουμίν και χαλλούμιν ή ελιές με κρομμύδιν. Βασικά το μπούκκωμαν ήταν μπόλικο ψωμί. Γι’ αυτό έλεγαν: «Μπούκκωμαν του χωρκάτη ένα ψουμίν τζι’ ένα κομμάτιν» (Χατζηϊωάννου 1994, 223).
Επιπλέον γνωστή είναι η λαϊκή ρήση: «Το ψουμίν έν’ συντροφκιά» (Άππιος 1999, 14).
Πηγή: Εικονικό Μουσείο Τροφίμων και Διατροφής
Φωτο:Αρχείου
