Το «Μελκονιάν» δεν ήταν ένα τυχαίο εκπαιδευτικό ινστιτούτο. Και αυτό μπορεί κανείς να το καταλάβει εύκολα περνώντας την πύλη του. Αγέρωχο, περήφανο στέκει στο κέντρο της Λευκωσίας έχοντας φορτώσει στην πλάτη του μεγάλη ιστορία, αναφέρει ο Βόρις Καραγιάννης και παραθέτει ένα φωτογραφικό υλικό που πραγματικά συγκονίζει. Εικόνες εγκατάλειψης…όραματα “παγωμένα”, και ένα ανελέητο φλερτ για τη δημιουργία εμπορικού κέντρου αξίας 13 εκ. ευρώ από ξένους επενδυτές…
Άνοιξε για πρώτη φορά το 1926 με μόλις 4 τάξεις και 80 μαθητές. Η ίδρυσή του από τους αδερφούς Κρικόρ και Καραμπέτ Μελκονιάν, δεν είχε άλλο σκοπό από την υποδοχή και φιλοξενία ορφανών από την Αρμενία. Ορφανά που άφησε πίσω της η γενοκτονία των Αρμενίων από τους Οθωμανούς.
Τα δέντρα του μικρού άλσους που υπάρχει μπροστά από το Μελκονιάν, φύτεψαν τα ορφανά της γενοκτονίας στη μνήμη των χαμένων συγγενών τους.
Σε διάφορες εποχές, το Μελκονιάν διέθετε ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό, τυπογραφείο, φάρμα, νοσοκομείο και έναν εντυπωσιακό υδατόπυργο, σήμα κατατεθέν του σχολείου, ύψους 35 μέτρων, που έμεινε γνωστός για την αυτοκτονία ενός ερωτικά απογοητευμένου μαθητή τη δεκαετία του 1930.
Το 1974 ο κοιτώνας των αγοριών βομβαρδίστηκε από την τούρκικη αεροπορία, κατά τη διάρκεια της εισβολής. Νωρίτερα, το 1964, κατά τη διάρκεια των ταραχών στην Κύπρο, φιλοξένησε και πάλι αρμένικες οικογένειες που ξεσπιτώθηκαν.
Για διάφορους λόγους, το Μελκονιάν έκλεισε τις πόρτες του το 2005. Σήμερα παραμένει κλειστό και βουβό. Μόνο τα κοράκια και τα περιστέρια -που έχουν φτιάξει εκεί τις φωλιές τους- συνεχίζουν να δίνουν ζωή στο άλλοτε πολύβουο ινστιτούτο. Αίθουσες, εργαστήρια, το γήπεδο μπάσκετ που σήμερα είναι πάρκινγκ, το κουδούνι του σχολείου…
Το σχολείο, το οποίο βρίσκεται στην Αγλαντζιά, κηρύχθηκε διατηρητέο στις 2.3.2007 με Διάταγμα που εκδόθηκε σύμφωνα με το άρθρο 38 (1) του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου ως Κ.Δ.Π. 99/2007. Το Διάταγμα περιλαμβάνει τις ιστορικές πετρόκτιστες οικοδομές, καθώς και τον περιβάλλοντα χώρο, δηλαδή το δασύλλιο και συστάδες δένδρων. Επίσης, με σκοπό την περαιτέρω διασφάλιση του δασυλλίου που βρίσκεται στην πρόσοψη του τεμαχίου, το Τοπικό Σχέδιο Λευκωσίας περιλαμβάνει την ακόλουθη πρόνοια: «38.12.1 Στην ιδιοκτησία όπου υφίσταται το Ινστιτούτο Μελκονιάν, κατά μήκος της Λεωφόρου Λεμεσού στα διοικητικά όρια του Δήμου Αγλαντζιάς, καθορίζεται Εμπορική Ζώνη Εβ3, Άξονας Δραστηριότητας Κατηγορίας ΙΙ. Για σκοπούς διατήρησης της φυσιογνωμίας της περιοχής, το τμήμα της ιδιοκτησίας (υφιστάμενο Δασύλλιο) που εμπίπτει στην Εμπορική αυτή Ζώνη, καθορίζεται στον Χάρτη Χρήσης Γης ως προστατευόμενο πράσινο, όπου απαγορεύεται οποιαδήποτε οικοδομική ή άλλη ανάπτυξη, η εκκοπή οποιουδήποτε δένδρου, ή οποιαδήποτε άλλη επέμβαση».
Η γη αγοράστηκε για το ποσό των 350 λιρών από τον Αρχιεπίσκοπο Zaven, αναφέρει ο Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας, αφού την επέλεξε ο ίδιος ο Garabed Melkonian το 1923, περιλαμβάνοντας και εκτάσεις απέναντι από το σχολείο. Κατά την παράδοση, ο Garabed με τη συνοδεία του ξεκίνησε να κατευθύνεται νότια της Λευκωσίας κατά μήκος της σημερινής Λεωφόρου Λεμεσού· από ένα σημείο, κάθε 100-200 m σταματούσε, περιστρεφόταν και συνέχιζε. Φθάνοντας στο σημερινό χώρο, ακριβώς 3 Km από παλιά πόλη, επανέλαβε την ίδια διαδικασία και κτύπησε τη μαγκούρα του στη γη, λέγοντας ότι επιθυμούσε να κτιστεί εκεί το σχολείο. Όλοι απόρησαν, αφού ήταν μια άγονη και ερημική περιοχή (για την οποία αργότερα δαπανήθηκαν μεγάλα ποσά για να γίνει καλλιεργήσιμη), γνωστή ως «ο λόφος των φιδιών»: ο Garabed αιτιολόγησε την απόφασή του λέγοντας ότι καμιά κορυφή μιναρέ δεν ήταν ορατή από εκεί, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν ανησυχητικό θέαμα για τα ορφανά της Γενοκτονίας που πρόσφατα είχαν ξεφύγει από τους Τούρκους. Στην Αγλαντζιά δε έκαμαν γλέντι, αφού ποτέ δεν πίστευαν ότι θα ήθελε κάποιος να αγοράσει εκείνη τη γη.
