Στο διάστημα των τελευταίων πενήντα χρόνων η Κύπρος, από ένα υπόδουλο γεωργοκτηνοτροφικό νησί, με όλα τα φαινόμενα της υπανάπτυξης – και παρά το γεγονός ότι από το 1974 βρίσκεται υπό ημικατοχή – σταδιακά μεταμορφώθηκε σε ένα καλά οργανωμένο και σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Η Κύπρος σήμερα αποτελεί κέντρο υπηρεσιών και επικοινωνιών, καθώς και ένα σημαντικό τουριστικό προορισμό στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Η συμβολή του Τμήματος Δημοσίων Έργων στην ανάπτυξη αυτή υπήρξε σημαντική και πολυδιάστατη, με κυριότερο επίτευγμά του την ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό του οδικού δικτύου σε τέτοιο βαθμό, ώστε, η γενική εικόνα της χώρας να έχει κυριολεκτικά μεταμορφωθεί. Εκτός από τις νοσταλγικές αναμνήσεις μιας άλλης εποχής, τα δείγματα των πρώτων δρόμων της Κύπρου με τις στενές πέτρινες γέφυρες που σώζονται ακόμη, φανερώνουν και την τεράστια πρόοδο που έχει σημειωθεί στον τομέα των συγκοινωνιών, με τους σημερινούς υπεραστικούς αυτοκινητοδρόμους των 4 λωρίδων κυκλοφορίας, τους ανισόπεδους κόμβους, τις σήραγγες και τις εντυπωσιακές κοιλαδογέφυρες.
Αφού πρώτα οι άνθρωποι κυκλοφορούσαν σε μονοπάτια, η κατασκευή των πρώτων δρόμων άρχισε μετά τη μετάβαση της Κύπρου από την κατοχή των Οθωμανών στη Βρετανική αποικιοκρατία το 1878, οπόταν και τοποθετείται χρονικά η δημιουργία και του Τμήματος Δημοσίων Έργων στην Κύπρο από την τότε Βρετανική κυβέρνηση, όχι βέβαια στη μορφή που το ξέρουμε σήμερα.
Μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα, οι συγκοινωνίες γίνονταν στους πρώτους λιθόστρωτους, ελικοειδείς και στενούς δρόμους, όπου κυκλοφορούσαν τα κάρα της εποχής, τα οποία σύρονταν από 1 ή 2 άλογα ή άλλα ζώα, που σε αποστάσεις των 10-15 μιλίων τα αντικαθιστούσαν άλλα ξεκούραστα ζώα και διανυκτέρευαν στα γνωστά χάνια, οι πρόδρομοι των σημερινών τουριστικών σταθμών. Μόλις 60-70 χρόνια πριν, με τα μέσα της τότε εποχής, προορισμοί στους οποίους σήμερα φθάνουμε σε ελάχιστες ώρες, φάνταζαν πολύ απόμακροι και για πολλούς απρόσιτοι.
Σύμφωνα με υπάρχοντα στοιχεία, το συνολικό μήκος των δρόμων στην Κύπρο το 1902 ήταν μόλις 629 μίλια. Η πιο βασική οδική αρτηρία ήταν η σύνδεση της Λευκωσίας με τη Λάρνακα, η οποία παλαιότερα ήταν η πιο σημαντική πόλη, ακόμη και από την πρωτεύουσα Λευκωσία, μια και σ΄ αυτή είχαν την έδρα τους οι ξένοι πρόξενοι. Μέχρι την ίδρυση της σιδηροδρομικής γραμμής Αμμοχώστου-Λευκωσίας το 1905, η Λάρνακα ήταν το πιο εμπορικό κέντρο και διέθετε το κυριότερο λιμάνι της Κύπρου. Για το λόγο αυτό οι δρόμοι προς τη Λάρνακα από τα άλλα αστικά κέντρα, τύγχαναν προτεραιότητας, με το δρόμο από τη Λάρνακα προς τη Λεμεσό να ήταν ο δεύτερος σε σημασία. Είναι ενδιαφέρον ν΄ αναφερθεί ότι ο δρόμος αυτός, ο οποίος έλαυνε κατά μήκος της παραλίας μέσω Κιτίου, Μαζωτού, Ζυγίου με ενδιάμεσο σταθμό στο Μαρί, υφίστατο από πριν ως χωματόδρομος και σύμφωνα με κάποια στοιχεία, το 1878 έγιναν σ΄ αυτόν βελτιώσεις που στοίχισαν £350 το μίλι και ότι το μεροκάματο των εργατών ήταν 1 σελίνι την ημέρα (20 σελίνια = £1).
Σταδιακά άρχισαν να κατασκευάζονται και άλλοι δρόμοι μεταξύ των πόλεων και παράλληλα να αναπτύσσονται οι συγκοινωνίες της υπαίθρου, με επακόλουθο να προωθείται η προοδευτική βελτίωση των δρόμων που οδηγούσαν προς τις κωμοπόλεις και προς τα μεγάλα αγροτικά και/ή τουριστικά κέντρα, όπως π.χ. οι δρόμοι προς Αγρό, Πλάτρες, Πεδουλά κ.α. Άρχισαν τότε να εφαρμόζονται και κάποιες σχεδιαστικές αρχές αναφορικά με τις ευθυγραμμίσεις, τις στροφές και τις κατακόρυφες κλίσεις, ανάλογα και με τις δυνατότητες των μεταφορικών μέσων και ιδιαίτερα της σταδιακής εισαγωγής και παρουσίας του αυτοκινήτου στους δρόμους της Κύπρου.
Η ασφαλτόστρωση των πρώτων δρόμων άρχισε τη δεκαετία 1920-1930, με τη χρήση των τότε χαρακτηριστικών καζανιών με τα οποία ζέσταιναν και διάστρωναν την άσφαλτο στο λιθόστρωτο οδόστρωμα. Ακολούθως γινόταν με τα φτυάρια επίστρωση πιο λεπτών σκύρων και ακολουθούσε συμπίεση με κύλινδρο. Παρά τον μεγάλο αριθμό εργατών, η εργασία γινόταν σε αργούς ρυθμούς, ενώ τόσο η ποιότητα της εργασίας όσο και τα γεωμετρικά πρότυπα των δρόμων, πόρρω απείχαν από τα σημερινά. Οι πρώτοι δρόμοι που ασφαλτοστρώθηκαν ήταν η σύνδεση Λευκωσίας-Λάρνακας και ο δρόμος του Κυβερνείου στη Λευκωσία.
Η κατασκευή των νέων δρόμων βάσει συστηματικής μελέτης, με τη χρήση τοπογραφικών οργάνων και άλλων σχετικά σύγχρονων για την εποχή μηχανικών μέσων, άρχισε τη δεκαετία του 1950, οπόταν η διαπλάτυνση και ευθυγράμμιση των δρόμων κατέστη πιο επιτακτική ώστε να ανταποκρίνονται στις αυξανόμενες απαιτήσεις λόγω της τροχαίας κίνησης της περιόδου εκείνης.
Σταδιακά λοιπόν, άρχισαν να υιοθετούνται προδιαγραφές και ποιοτικά επίπεδα κατασκευής, πάντοτε σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής. Στο τέλος δε της δεκαετίας του 1960 αρχίζει και η χρήση προανάμικτου ασφαλτικού σκυροδέματος (πρέμιξ) για την ασφαλτόστρωση των δρόμων, με τη χρήση μηχανημάτων πιο εξελιγμένης πλέον τεχνολογίας…
Εκτελούσαν αυτά τα λεοφορεία δρομολόγια από πόλεις σε χωριά τη δεκαετία ’60- ’70. Μετέφεραν από τρόφιμα μέχρι και ζώα με τις βαλίτσες να είναι στερεωμένες στο πάνω μέρος…
Για την ιστορία αξίζει να αναφέρουμε ότι η πρώτη φορά κατασκευάσθηκε δρόμος από άσφαλτο ήταν στο Παρίσι το 1854, ενώ ήδη το 1838 είχαν κάνει ασφαλτοστρωμένα πεζοδρόμια. Η ασφαλτόστρωση παρουσιάζει τα παρακάτω πλεονεκτήματα: Είναι στεγανή, δεν προκαλεί θρόμβους, είναι ανθεκτική και επισκευάζεται εύκολα. Το μειονέκτημα ότι είχε υπερβολικά λεία επιφάνεια, αλλά αυτό ξεπεράστηκε με την ανάμειξη χαλικιών, αργότερα.
Γυναίκες, άντρες ακόμη και παιδιά δούλευαν για στα οδικά έργα της εποχής για μια μπακίρα. Δεν ξέουμε ονόματα να τους τιμήσουμε γιατί και αυτή η μερίδα ανθρώπων πρωτοστάτησε για να απολαμβάνουμε σήμερα στην εξελιγμένη μορφή των δρόμων τις οδικές διαδρομές μας.
Με πληροφορίες του Τμήματος Δημόσιων Έργων
Φωτο: H Πάφος μέσα στο χρόνο/ Το κάστρο, 1950s/ Αρχεία Μιχαλάκη Χαρίτου/Παραχώρηση: Σέργης Χατζηαδάμος
