Η Ρήγαινα συνδέεται με τον επικό Διγενή Ακρίτα που έδρασε στην Κύπρο επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, πολεμώντας τους Σαρακηνούς και προστατεύοντας το νησί από επιδρομές. Ο Διγενής ήταν, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, πάντα ερωτευμένος με τη Ρήγαινα, μα ποτέ του δεν κατάφερε να την αποκτήσει, γιατί αυτή ήταν άπιαστη και του ζητούσε χάρες και τον τυραννούσε σε βαθμό που τον εξόργιζε – τόσο, που άρπαξε ένα λιθάρι και το έριξε κοντά στο σπίτι της. Μα η Ρήγαινα αντέδρασε, σύρνοντας το αδράχτι της που έπεσε κοντά στην Βίκλα όπου καθόταν ο Διγενής. Σε αντιπαράθεση, ο Διγενής κλώτσησε μιαν μεγάλην πέτραν σπαθιάζοντας την. Ως τα σήμερα, φαίνονται στην Πάφο η Σπαθκιά του Διγενή και το Αδράκτιν της Ρήγαινας.
Η Ρήγαινα ήταν πονηρή και γρήγορη κι ο Διγενής δεν μπορούσε να την πιάσει. Κρυβόταν μάλιστα τόσο καλά ….Η ταχύτητα σκοτώνει
Κοντά στο ακρωτήριο του Ακάμαντα, 10 χλμ. δυτικά του Νέου Χωρίου Πάφου και των περίφημων Λουτρών της Αφροδίτης, υψώνεται το βουνό της Ρήγαινας. Στους πρόποδες αυτού του βουνού βρίσκεται ο πύργος της Ρήγαινας και κοντά του τα εκκλησάκια του Αγ. Γεωργίου, του Αγ. Κόνωνος και τα ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας του Αγ. Επιφανίου.
Σύμφωνα με το θρύλο, σε αυτό το βουνό παίξανε κάποτε κρυφτό η Ρήγαινα κι ο Διγενής Ακρίτας. Η Ρήγαινα ήταν πονηρή και γρήγορη κι ο Διγενής δεν μπορούσε να την πιάσει. Κρυβόταν μάλιστα τόσο καλά που ο Διγενής ψάχνοντάς τη έπαιρνε λάθος δρόμο. Έτσι κάποια στιγμή το παιχνίδι τους σανταλώθηκε, μπερδεύτηκε πολύ. Κι ο τόπος εκεί ονομάστηκε Σανταλιές.
Η Ρήγαινα βγήκε από την κρυψώνα της κι άρχισε να ψάχνει εκείνη να τον βρει. Ξάφνου διασταυρώθηκαν κοντά σε μια βρυσούλα. Κι ο τόπος ονομάστηκε Σταυροπηγή. Η Ρήγαινα όμως πάλι του ξέφυγε του Διγενή. Η ώρα πέρασε κι άρχισε να νυχτώνει. Κάποια στιγμή ό Διγενής σα να είδε κοντά του τη Ρήγαινα όμως δεν μπόρεσε να την πιάσει γιατί ήταν σκοτεινά. Κι ο τόπος εκεί ονομάστηκε Σκοτεινή.
Το παιχνίδι συνεχίστηκε μέσα στη νύχτα. Ο Διγενής κι η Ρήγαινα δεν έβλεπαν πια αλλά άκουγαν τα βήματά τους μέσα στο δάσος. Σε κάποιο από τα βουνά η Ρήγαινα έφτασε πάλι κοντά στο Διγενή, όμως ξανά δεν μπόρεσε να την πιάσει γιατί το σκοτάδι ήταν πηχτό, σαν πίσσα.
Και το βουνό από τότε ονομάστηκε Πίσσουρος. Ώσπου τα χαράματα ο Διγενής τα κατάφερε και έπιασε τη Ρήγαινα κι εκείνη δεν μπόρεσε πια να του ξεφύγει. Κι έσμιξαν οι δυο τους και φιλήθηκαν. Και ο τόπος ονομάστηκε Σμιγιές.
Αν θέλετε να επισκεφτείτε αυτούς τους τόπους του θρύλου καλό είναι να χρησιμοποιήσετε ένα ψηλό αυτοκίνητο γιατί οι δρόμοι είναι κακοί. Αν ξέρετε κάποιον ντόπιο που να μπορεί να σας καθοδηγήσει, τότε είναι ακόμα καλύτερα. Και μην ξεχάσετε να πάρετε μαζί σας προμήθειες γιατί ο μόνος οργανωμένος χώρος της περιοχής βρίσκεται στις Σμιγιές. Η θέα όμως από το ψηλό βουνό της Ρήγαινας θα σας αποζημιώσει για όλη την ταλαιπωρία.
Η παράδοση αναφέρεται συχνά στους έρωτες του Διγενή με τη Ρήγαινα, με τον Διγενή πάντοτε να την τρέχει, να εξοργίζεται και να πετροβολά τη Ρήγαινα. Έτσι, υπάρχει η πέτρα του Διγενή στο Τρίκωμο, το Λιγγρίν του Διγενή στο Χάποταμι στην Πάφο, τα Λιγγριά του Διγενή σε διάφορα μέρη της Κύπρου, η Αππηδκιά του Διγενή ή η Παδκιά του Διγενή στην Αργάκα και στη Λυσό, οι Δακτυλιές του Διγενή στην παραλία του Ακάμα πάνω σ’ ένα βράχο που της πέταξε, και άλλα φυσικά φαινόμενα που ο λαός έχει συνδέσει στη φαντασία του με τη δράση του Διγενή και τη σχέση του με την άπιαστη, απλησίαστη και μυστηριώδη Ρήγαινα. Γεγονός παραμένει ότι ο Διγενής ουδέποτε κατάφερε να πείσει τη Ρήγαινα να τον ερωτευτεί, καθώς πάντοτε τον ξεγελούσε, διαφεύγοντας σε βουνά και σπήλαια.
Οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά της ΡΗΓΑΙΝΑΣ της Κύπρου ποικίλλουν. Άλλοτε καλόκαρδη, άλλοτε σκληρή και εκδικητική, άλλοτε μαχητική και αγωνίστρια, άλλοτε πάλι αδύναμη και απροστάτευτη, συνήθως κατοικεί σε υψηλές κορφές ή αποτραβιέται σε απόμερες σπηλιές. Είναι όμως πάντοτε υπερβολικά όμορφη, υπερήφανη και ανεξιχνίαστη. Δεν έχει όνομα. Όλοι τη γνωρίζουν ως ρήγαινα, βασίλισσα δηλαδή. Κατά κανόνα είναι πολύ πλούσια και έχει κρυμμένους θησαυρούς, που πολλοί προσπάθησαν στο παρελθόν να βρουν – αλλά μάταια.
Με πληροφορίες: bigincyprus/Kυριάκος Δημητριάδης Ιστορικός
