Μετά τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία από το 1839, ο αζάς περιήλθε από τη δικαιοδοσία του καδή σ’ εκείνη του καϊμακκάμη – Ο ναχιές από τον ναΐπη στον μουδίρη και η κοινότητα από τον ιμάμη στον μουχτάρη ή κοινοτάρχη που ήταν πρόεδρος ολιγομελούς συμβουλίου από αζάδες, εκλεγμένους, όπως κι αυτός, από τον λαό κατ’ έτος, αλλά από το 1868 διοριζόμενους (όπως κι οι μουδίρες) από τον καϊμακκάμη.
Καθήκον του μουχτάρη και των αζάδων ήταν η είσπραξη, συλλογή και κατ’ ευθείαν μεταφορά του vergi (βεργκί = φόρου περιουσίας και εισοδήματος που καθοριζόταν από τα κεντρικά συμβούλια και κατανεμόταν στα χωριά από το επαρχιακό) στο ταμείο του καϊμακκάμη.
Ο θεσμός όμως του μουχτάρη (αρχικά για τους Τούρκους, Μουχπίρη [muhpir] για τους Χριστιανούς) και τον αζάδων φαίνεται ότι προϋπήρχε του Tanzimat, τουλάχιστον από το 1829 στην Κωνσταντινούπολη και από το 1849 στην Κύπρο, αν όχι πιο πριν.
Ο θεσμός διατηρήθηκε στην Κύπρο και επί Αγγλοκρατίας.
Ο Ανδρέας ΠετρΊδης Μουχτάρης της Αγίας Ζώνης είχε τη σφραγίδα που είχε ορισθεί απο τον Βρετανό διοικητή και κατα τα λεγόμενα των παιδιών του υπέγραφε για να μπουν στο Νοσοκομείο όσοι είχαν δικαίωμα, να πληρωθούν οι κρατικοί υπάλληλοι και διαχειριζόταν το Δημόσιο χρήμα που αναλογούσε στην Ενορία του, θυμάται ο Χρίστος Βόρκας και μας μεταφέρει τα όσα γνωρίζει:
Η Χωριτική Αρχή ήταν μορφή τοπικής αυτοδιοίκησης που εφαρμόστηκε στα χωριά της Κύπρου από την Τουρκοκρατία μέχρι το 1999 που καταργήθηκε . Ήταν η κατώτερη μορφή αυτοδιοίκησης στην Κύπρο.
Η αρχή αποτελούνταν από τον μουχτάρη, που ήταν και ο πρόεδρος της και από τους αζάδες που ήταν τα μέλη της με κυμαινόμενο αριθμό ανάλογα τους κατοίκους του χωριού το κατώτερο όριο ήταν τέσσερα μέλη.Επί τουρκοκρατίας στην αρχή διοριζόταν συνήθως κάποιος με μεγάλη περιουσία και άτομο που δεν είχε διαπράξει κάποιας μορφή έγκλημα.
Ο διορισμός συνεχίστηκε μέχρι το 1979 που διεξάχθηκαν οι πρώτες εκλογές για τα μέλη της αρχής και τον πρόεδρο, η αρχή από τότε εκλεγόταν κάθε πέντε χρόνια.
Οι βασικές αρμοδιότητες της αρχής ήταν η τήρηση της τάξης, η είσπραξη φόρων, έκδοση πιστοποιητικών, να ειδοποιήσει την αστυνομία, η έκδοση αδειών για κοινωφελή έργα, ανάμεσα στα καθήκοντα τους ήταν και η τήρηση ληξιαρχείου.
Ο Μουχτάρης ήταν η εξέχουσα προσωπικότητα του χωριού, φιλοξενούσε στο σπίτι όλους τους επίσημους που επισκέπτονταν το χωριό . Μαζί με τον παπά θεωρούνταν οι ανώτατοι άρχοντες.
Από το 1979 η χωριτική αρχή εκλεγόταν για πέντε χρόνια, το 1999 αντικαταστάθηκε από το Κοινοτικό συμβούλιο.
Με ιστορικές αναφορές από:poligonosi
