Η γνωστότερη εκκλησία της Κύπρου που βρίσκεται μέσα σε σπήλαιο είναι αυτή της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας στην Κάτω Δευτερά της επαρχίας Λευκωσίας. Το Σπήλαιο της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας είναι λαξευμένο σε απόκρημνο βράχο σε ύψος 40 περίπου μέτρων στην αριστερή όχθη του ποταμού Πηδιά.
Το σπήλαιο λειτούργησε στο παρελθόν (γύρω στον 8ον — 9ον αιώνα), ως ασκητήριο με μικρό αριθμό μοναχών, το οποίο μετά από χρόνια ξεχάστηκε. Εκκλησιαστικά ανήκει στον Ιερό Ναό Αγ. Νικολάου Κάτω Δευτεράς της Μητρόπολης Ταμασού και Ορεινής. Η ονομασία του ασκητηρίου οφείλεται στην εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο μέσα στο σπήλαιο.
Από τότε το σπήλαιο ονομάστηκε «χρυσό σπήλαιο» και το εικόνισμα της Παναγίας, «Χρυσοσπηλιώτισσα». Το σπήλαιο εορτάζει την Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου και θεωρείται η μεγαλύτερη πανήγυρις σε έκταση και διάρκεια.
