Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού αποτελούν τμήμα των ειδικών μορφών κι χαρακτηρίζονται επίσης από την ύπαρξη ενός κυρίαρχου ειδικού κινήτρου στη ζήτηση , το οποίο συνδέεται με συγκεκριμένα θέματα όπως: φυσιολατρία, ταξίδια περιπέτειας, αθλητισμός, περιήγηση, περιβάλλον, γνωριμία με την τοπική παράδοση.
Στις εναλλακτικές μορφές, οι τουρίστες συχνά επιλέγουν έναν τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού στον οποίο κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. Επιπλέον και στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού καταγράφεται η ανάπτυξη μιας ειδικής υποδομής που εξυπηρετεί τους συγκεκριμένους τουρίστες. Τέλος, κοινός παρανομαστής τόσο στη ζήτηση όσο και στη προσφορά των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, αποτελεί ο σεβασμός της τοπικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής δομής.
Οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού που παρουσιάζουν δυναμική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, είναι
- Κοινωνικός τουρισμός
- Κοινωνικός τουρισμός επαγγελματικών ενώσεων
- Αγροτουρισμός
- Τουρισμός στην ύπαιθρο – φυσιολατρικός τουρισμός
- Τουρισμός τρίτης ηλικίας
- Αθλητικός τουρισμός
- Περιηγητικός τουρισμός
- Θαλάσσιος τουρισμός
- Οικολογικός τουρισμός – οικοτουρισμός
- Τουρισμός υγείας και ευεξίας
- Ιαματικός τουρισμός – θερμαλιστικός
- Πολιτιστικός τουρισμός
- Εκπαιδευτικός τουρισμός
- Θρησκευτικός τουρισμός
- Επαγγελματικός τουρισμός
- Συνεδριακός τουρισμός
- Εκθεσιακός τουρισμός
- Τουρισμός κινήτρων
- Ορεινός τουρισμός
- Χειμερινός τουρισμός
- Χρονομεριστική μίσθωση
- Τουρισμός περιπέτειας
- Αστικός τουρισμός
- Τουρισμός σε οργανωμένα τουριστικά χωριά ειδικού τύπου
- Τουρισμός σε θεματικά πάρκα και θεματικά μουσεία
Οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές λοιπόν, προωθούν το πρότυπο του ενεργού τουρίστα ο οποίος απαγκιστρώνεται από τον μαζικό οργανωμένο τουρισμό και αναζητά όλο και περισσότερη αυτονομία και ελευθερία στη διοργάνωση του τουριστικού του ταξιδιού και των δραστηριοτήτων του οι ποίες είναι συναφείς με το πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον.
Μια από τις ειδικές μορφές τουρισμού που αναφέρθηκαν αποτελεί ο πολιτισμικός τουρισμός. Κομμάτι του πολιτισμού μιας χώρας αποτελεί η γαστρονομία της και οι διατροφικές συνήθειες του λαού της. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ολοένα και περισσότερο ο αριθμός των τουριστών που επισκέπτονται μια χώρα έχοντας ως κίνητρο την τοπική της κουζίνα, τις παραδοσιακές της γεύσεις, την παρακολούθηση των διάφορων τοπικών εκδηλώσεων που θεματολογία τους είναι η γαστρονομία και την επίσκεψη αμπελώνων, τυροκομιών και άλλων εργαστηρίων παραγωγής τροφίμων όπου παρακολουθούν από κοντά τη παραγωγική διαδικασία αλλά και συμμετέχουν ενεργά σε αυτή. Με τον τρόπο αυτό, έρχονται σε επαφή με τους ντόπιους και τις συνήθειες και τις παραδόσεις τους, οπότε γνωρίζουν καλύτερα την κουλτούρα του λαού της χώρας και τη λαογραφία του.
Συνεπώς , το φαγητό δεν επιτελεί απλά και μόνο το ρόλο της «καύσιμης ύλης» που θα δώσει ενέργεια στο σώμα μας, αλλά αποτελεί στοιχείο υψηλής αισθητικής αξίας, προάγοντας τον πολιτισμό και την κληρονομία μιας χώρας.
Επιπρόσθετα, η γαστρονομία συνδέεται άμεσα και με τις υπόλοιπες ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού δημιουργώντας ένα πλέγμα συνεργασιών μεταξύ των εμπλεκόμενων επιχειρηματιών.
Έχει άμεση σχέση με τον τουρισμό ευεξίας καθώς στα πλαίσια αυτού προσφέρονται στους τουρίστες συγκεκριμένες τροφές , κυρίως λαχανικά, φρούτα, τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες που συμβάλλουν στην αναζωογόνηση του σώματος και στην ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού.
Επίσης συνδέεται με τον αθλητικό τουρισμό διότι οι αθλητές πρέπει να τρέφονται ναι μεν υγιεινά αλλά και με τροφές πρωτεϊνούχες και με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη ώστε να διατηρείται η άριστη φυσική κατάσταση του σώματος.
Σχετίζεται με το θρησκευτικό τουρισμό όπου καταναλώνονται νηστήσιμα φαγητά αλλά και με τον αγροτουρισμό καθώς οι αγροτουρίστες συμμετέχουν ενεργά σε διάφορες αγροτικές εργασίες μεταξύ των οποίων και η παραγωγή τυριού, γιαουρτιού, ζυμωτού ψωμιού κλπ και στη συνέχεια τα απολαμβάνουν.
Παράλληλα, άμεση είναι η σχέση της με τον πολιτισμικό τουρισμό καθώς μέσα από τις διατροφικές συνήθειες ενός τόπου και τις παραδοσιακές του συνταγές ο πολιτισμικός τουρίστας μαθαίνει διάφορες πτυχές της καθημερινότητας, της ιστορίας και του πολιτισμού της περιοχής (π.χ. ποια είναι η ιστορία των εδεσμάτων που συνοδεύουν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι και πως αυτό συνδέεται με τις παραδόσεις και την ιστορία του τόπου) όπως επίσης και η σύνδεσή της και με τον οινικό τουρισμό καθώς γαστρονομία σημαίνει προσφορά και κατανάλωση φαγητού κα οίνου, οπότε και η απόλαυση του κρασιού συνδυάζεται πάντα με τη παρουσία του κατάλληλου φαγητού που αναδεικνύει τη γεύση και το άρωμα του.
Συνεπώς, η γαστρονομία δεν περιορίζεται μόνο στην εναλλακτική τουριστική μορφή που αντιπροσωπεύει αλλά υπεισέρχεται και σε πολλές άλλες μορφές ενισχύοντας τη σημαντικότητα της.
